Terugrekenend vanaf 25 december, de datum waarop kerstmis in de christelijke traditie is vastgelegd, wordt op 25 maart het feest gevierd van de aankondiging aan Maria. Een engel vertelt aan Maria, dat zij zwanger zal zijn van een kind dat Jezus zou moeten gaan heten. Vanaf dat moment kan Maria zeggen: “expecto”, “ik verwacht”. Maria’s zwangerschap is natuurlijk een periode van verwachting. Het einde van die periode is geworden tot de tijd die wij ‘advent’ noemen. Advent is de tijd van voorbereiding op de komst van Jezus, die we jaarlijks opnieuw vieren met kerstmis.
Voor dit programma hebben wij muziek verzameld die betrekking heeft op de gehele periode van verwachting. Vanaf de begroeting door de engel, en het antwoord dat Maria volgens de overlevering gaf, tot en met de dag van Driekoningen, waarop de wijzen uit het Oosten de pasgeborene kwamen bezoeken.
We beginnen met Andriessen’s ‘Ave Maria’. Andriessen nam als basis de tekst die in de rooms-katholieke traditie wordt gebruikt. Daarop volgt het motet ‘Dixit Maria’ van Hassler: een eenvoudig, vierstemmig, wonderschoon motet over Maria’s antwoord aan de engel. Hassler gebruikte elementen uit dit motet in alle delen van zijn ‘Missa Dixit Maria’, waarvan wij een aantal delen zingen als doorlopend element in dit programma.
Het eerste deel van ons concert wordt afgesloten met het prachtige, dubbelkorige ‘Deutsches Magnificat’ van Schütz. Dit is de lofzang van Maria bij haar bezoek aan Elisabeth: het begin van de zwangerschap.
Het tweede deel van het concert begint met enkele echte adventscomposities. Allereerst ‘Nun komm, der Heiden Heiland’ van Praetorius, dat één van de allerbekendste koraalmelodieën bevat. In dit stuk zingen twee koren elkaar voor en na, en sluiten aan op elkaars inzetten. Het totaalbeeld dat ontstaat is een doorzichtige, quasi-stereo vierstemmigheid, die af en toe culmineert in eensgezinde achtstemmigheid.
Aan het driestemmige ‘Veni, veni, Emmanuel’ van Kodály ligt de melodie ten grondslag die ook gebruikt is voor de liedboekversie van ‘O kom, o kom, Immanuel'.
Moore’s ‘Evening Prayers’ is gebaseerd op een tekst die Dietrich Bonnhoeffer schreef als bemoediging in de adventstijd voor zijn medegevangenen in Flossenburg, waar hij vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog om het leven gebracht werd door de nazi’s. Moore gebruikt voor de toonzetting de koraalmelodie die u ook al bij Praetorius heeft kunnen horen. In het begin is alleen een niet-ritmisch kopmotief te horen; aan het einde hoort u de gehele koraalmelodie. ‘Führ’ mich, Kind, nach Bethlehem” van Wolf is eigenlijk een lied voor mezzosopraan en piano wat door Heribert Breuer uiterst zorgzaam is bewerkt.
In het derde deel volgt echte kerstmuziek, beginnend met ‘Hodie Christus natus est’ van Palestrina dat door de dames wordt gezongen als aankondiging van de engelen. Vervolgens klinkt het ‘O Magnum Mysterium’, waarin De Victoria er in geslaagd is daadwerkelijk mysterie over te brengen in de muziek. In het Sanctus uit Hassler’s ‘Missa Dixit Maria’ is zeer duidelijk het kopmotief van het motet te herkennen. Na het Benedictus uit diezelfde mis volgt ‘O Thou, the Central Orb’ van Wood. Dit is een compositie in de Engelse, laatromantische anthemtraditie: soepel, smeuïg en welluidend.
Het laatste deel van ons concert bevat muziek voor Driekoningen, beginnend met ‘In the Bleak Midwinter’ van Holst. Dit is één van de mooiste Engelse carols ooit geschreven. Dan volgt een eigen koorbewerking van ‘Die Könige’: een lied van Cornelius, waarin een koraalmelodie in de pianobegeleiding is verwerkt. Hij correspondeerde met Listz en vertelde hem over dit lied. Listz adviseerde hem de hele koraalmelodie als pianobegeleiding te gebruiken. En zo geschiedde het. De weg naar een zetting voor mezzosopraan en koor is dan niet zo lang, en is door meerdere bewerkers van dit stuk bewandeld. Hierna zingen we een eigen zetting van ‘De Drie Wijzen’, gevolgd door het ‘Agnus Dei’ uit Hassler’s ‘Missa Dixit Maria’. We komen aan het einde van ons programma met Archer’s “Sweet Music’ voor vierstemmig koor en orgel. Archer breidt de vierstemmigheid af en toe uit naar een close-harmony-achtige stemming. “Sweet” wordt de muziek daardoor onder Archer’s vaardige handen zeker.
De muziek in dit programma is niet genomen uit een bepaalde periode uit de muziekgeschiedenis. U zult romantische liederen horen zoals ‘Führ’ mich, Kind, nach Bethlehem’ en de laatromantische stukken ‘In the Bleak Midwinter’, O Thou, the Central Orb’ en ‘Die Könige’. Daarnaast komt renaissancemuziek langs in de vorm van Hassler’s ‘Dixit Maria’ en de daarop gebaseerde mis. Ook ‘Hodie Christus natus est’ en ‘O Magnum Mysterium’ zijn stukken uit de renaissance. De vroegbarok wordt vertegenwoordigd door ‘Deutsches Magnificat’ en ‘Nun komm, der Heiden Heiland’.
Het programma kent één bewerking van een Oudfranse melodie: ‘De Drie Wijzen’. Ook twintigste-eeuwse muziek ontbreekt niet. Andriessen’s ‘Ave Maria’ is gematigd modern en eigenlijk met ‘Sweet Music’ van Archer te beschouwen als laatmodern. “Veni, Veni, Emmanuel’ en vooral ‘Evening Prayers’ bezigen een moderner idioom.
1. Hendrik Andriessen (1892-1981): Ave Maria
2. Hans Leo Hassler (1564-1612): Dixit Maria
3. Hans Leo Hassler (1564-1612): Missa Dixit Maria – Kyrie
4. Heinrich Schütz (1585-1672): Deutsches Magnificat
Eerste deel van de Kerstvertelling door Stan Fritschy
5. Michael Praetorius (1571-1621): Nun komm, der Heiden Heiland
6. Zoltán Kodály (1882-1967): Veni, veni, Emmanuel
7. Philip Moore (1943): Evening Prayers
8. Hugo Wolf (1860-1903) : Führ’ mich, Kind, nach Bethlehem met medewerking van Johannes Dijkstra op orgel
9. Hans Leo Hassler (1564-1612): Missa Dixit Maria – Gloria
Tweede deel van de Kerstvertelling door Stan Fritschy
10. Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594): Hodie Christus natus est
11. Tomas Luis de Victoria (ca.1548-1611): O Magnum Mysterium
12. Hans Leo Hassler (1564-1612): Missa Dixit Maria – Sanctus en Benedictus
13. Charles Wood (1866-1926): O Thou the Central Orb met medewerking van Johannes Dijkstra op orgel
Derde deel van de Kerstvertelling door Stan Fritschy
14. Gustav Holst (1874-1934): In the Bleak Midwinter
15. Peter Cornelius (1824-1874): Die Könige
16. Anoniem: De Drie Wijzen met medewerking van Johannes Dijkstra op orgel
17. Hans Leo Hassler (1564-1612): Missa Dixit Maria – Agnus Dei
18. Malcolm Archer (1952): Sweet Music met medewerking van Johannes Dijkstra op orgel
